Nemanja Radulović, Podzemni tok

Nemanja Radulović, "Podzemni tok", Službeni glasnik, Beograd, 2009.

Iskustvo nam je ezoterično, magijsko i okultno! Dobro, dobro, nesporno  je i palanačko, kako prvobitno napisa Radomir Konstantinović, ali nećemo sada... Uostalom, ima ko o tome da misli i piše, jer je život težak, ali je i lep.

Prvo asistent, a potom docent na predmetu Narodna književnost Katedre za srpsku književnost beogradskog Filološkog fakulteta, Nemanja Radulović (Beograd, 1978), koji je na tom fakultetu diplomirao, magistrirao i doktorirao, dohvatio se ove vanredno zanimljive i intrigantne, a malo obrađivane teme i 2009. smo dobili jedan impresivan rezultat istraživanja o periodu 1800-1950., sa indikativnim podnaslovom "Ezoterično i okultno u srpskoj književnosti". Delo je konačno pred nama, kao knjiga objavljeno u biblioteci "Književne nauke".

Usmena tradicija, epika i mitologija samo su polazišta za ukazivanje na ovakav, doduše zbog različitih razloga, a prvenstveno zbog onih prividno diskretnih (ali nezaobilaznih i bespogovornih) komunističko-ideološke prirode u periodu 1945-1990., pa i podjednako, što od strane konzervativne, što "progresivne", modernističke, pozitivistički orijentisane akademske zajednice potiskivani pristup u savremenoj domaćoj književnosti.

Radulović ovako intoniranu srpsku književnost prati od samih njenih početaka. Tu su: "Kandor" Atanasija Stojkovića kao inicijacijski roman, pesme Simeona - Sime Milutinovića Sarajlije posvećene Upravitelju planete Zemlje, "Luča mikrokozma" Petra Petrovića Njegoša u ezoterijskom ozračju, Lazar Komarčić kao pionir spiritizma, propovednik nevidljive crkve, ubeđeni spiritista ali i samodeklarisani pozitivista Ljudevit Vuličević (prvo je bio fratar Franjevačke crkve, a potom propovednik Valdeške crkve), okultista Dragutin Ilić, Đorđe Marković Koder kao praktičar kabale (uz zaprepašćujuće uticaje indijskih kultova, uključujući i Krišnu - avatara Višnua...), Dimitrije Mitrinović...) do odnosa Isidore Sekulić prema delu Rudolfa Štajnera, te još nekih široj javnosti manje poznatih ličnosti.

Naglasak je tokom ubedljive analize u prilično velikoj meri, pored uticaja spiritizma i teozofije/antropozofije, stavljen i na identifikaciju masonskog ozračja, što vizuelnog, što narativnog, a to i nije mnogo čudno. Naime, Radulović je, kao koautor zapažene izložbe "Masonski simboli na staroj srpskoj knjizi" (2007. godine), sasvim kvalifikovan za prepoznavanje i razumevanje literarnog kontekstualizovanja ove ikonografije.

Pored ostalih jasno navedenih razloga za ovakav naslov knjige, indiskretno je od njenog autora sugerisan i jedan od najvažnijih - to što su naši pisci, koji bi se javno i otvoreno bavili ovim temama, oduvek bivali ismevani i omalovažavani od nedorasle sredine. Ona, srpska palanka, a u posmatranom periodu cela Srbija, bila je selo, dakle možda čak ne još ni palanka; nije praštala ni manja odstupanja od prosečne (ne)pismenosti i (ne)informisanosti. Podsmeh je bila najblaža kazna za drugačije pripadnike zajednice. O njenom kašnjenju za svekolikim, što duhovnim, što tehničkim svetskim razvojem da i ne govorimo! Ovde je čak i epoha prosvetiteljstva kasnila. Stoga, književnici su delovali diskretno, samozatajno i pomalo "podzemno". Polazeći od bajki koje su nastale iz obreda inicijacije ili šamanizma, ukazuje na manje poznate aspekte rane srpske pisane književnosti. Akademsko razmatranje "Kandora" kao inicijacijskog dela i njegovo, preko komparativnog istraživanja Pavla Popovića, dovođenje u vezu sa Volterovim ostvarenjem "Zadig" i likom iz njega Kadorom, omogućava nov pogled na korene našeg književnog stvaralaštva.

Izvanredna, otresita i britka, ne samo književnoistorijska i književnoteorijska knjiga!

Slobodan Ivkov,

Beograd, 2010., 2014., 24. februar 2016.